Դեռևս 1940թ. Շարա Տալյանը դիմել էր Հայաստանի Արվեստի գործերի վարչությանը` Երևանում օպերետային թատրոն ստեղծելու առաջարկով: Նրա կազմակերպչական ընդունակություններն ու հեղինակությունը նպաստել են իր ղեկավարությամբ, Հայֆիլհարմոնիային կից օպերետային խումբ ստեղծելուն, որը 1941թ դեկտեմբերի 23-ին, Վ. Վալենտինովի ՙՀրո քրմուհի՚ օպերետի ներկայացումով բացում է իր խաղաշրջանը:
1942թ բացվում է Երևանի երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնը, որի գեղարվեստական ղեկավարի պարտականությունները դրվում են Շարա Տալյանի վրա:
Նրա ջանքերով թատրոնը համալրվում է օպերետային ժանրի փայլուն գործիչներով:
Հայտարարված մրցույթով ստեղծվում է նվագախումբ, երգչախումբ, բալետային խումբ: Դոնի-Ռոստովից, Բաքվից, Թբիլիսիից, Մոսկվայից հրավիրվում են դերասան-դերասանուհիներ:
Թատրոնի սկզբնական խաղացանկը, Արամ Տեր-Հովհաննիսյանի հետ համատեղ, կազմում է Շարա Տալյանը դասական հեղինակների` Ֆրիմըլիի, Նելսոնի, Շտրաուսի, Կալմանի, Միլլեկերի, Դունաևսկու, Լեպինի և անհրաժեշտաբար հայ կոմպոզիտորների` Չուխաջյանի և Այվազյանի օպերետներով:
1943թ հունվարի 5-ին, համաձայն իր դիմումի, թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի պարտականություններից ազատվեց Շարա Տալյանը, իր ջանքերով և իր գեղարվեստական ղեկավարությամբ` Հայֆիլհարմոնիային կից ստեղծած օպերետային խումբը` օպերետային պետական թատրոնի վերածելու գործում մատուցած բացառիկ ծառայության համր, Շարա Տալյանն արժանացավ Մինիստրների խորհրդին առընթեր Արվեստի գործերի վարչության հատուկ շնորհակալության:
Հայ մշակույթի պատմության մեջ Շարա Տալյանը մնաց որպես Հայաստանում առաջին հայկական օպերետային թատրոնի հիմնադիրը:
Երևանի երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոնը հիմնադրվել է 1941 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Վ. Վալենտինովի «Հրե քրմուհի» օպերետի բեմադրությամբ, պաշտոնապես բացվել է 1942 թվականի հունիսի 22-ին Ռուդոլֆ Նելսոնի «Թագավորը զվարճանում է» օպերետով։ |
ՇԱՐԱ ՏԱԼՅԱՆ
Ժողովրդական արտիստ
16 հուլիս, 1893 (Թիֆլիս) - 07 նոյեմբեր, 1965թ (Երևան)
16 հուլիս, 1893 (Թիֆլիս) - 07 նոյեմբեր, 1965թ (Երևան)
Թատրոնի առաջին գեղարվեստական ղեկավար
ԱՐՏԵՄԻ ԱՅՎԱԶՅԱՆ
Ժողովրդական արտիստ
26 հունիս, 1902 (Բաքու) - 14 նոյեմբեր, 1975 (Երևան)
26 հունիս, 1902 (Բաքու) - 14 նոյեմբեր, 1975 (Երևան)
Թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար` 1944 - 1947թթ
Հռչակավոր կոմպոզիտոր և թավջութակահար, Հայաստանի ժողովրդական արտիստ: Նա առաջինն էր Տիգրան Չուխաջյանից հետո, որ դարձավ հայ օպերետային ժանրի հիմնադիրը:
Նա մեզանում առաջինն էր նաև, որ օպերետներ և երաժշտական կատակերգություն ստեղծեց ժամանակակից թեմաների վրա` ‹‹Երջանիկ օր›› և ‹‹Հին հիվանդություն››, սակայն նրա լավագույն ստեղծագործությունները եղան ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան›› և ‹‹Ուշ լինի, նուշ լինի›› օպերետները:
Ունկնդիրը սիրեց նրա վառ մեղեդային երաժշտությունը և պատահական չէ, որ դրանք մինչև օրս հնչում են թատրոնի բեմից: Թատրոնի խաղացանկը աստիճանաբար հարստացել է Արտեմի Այվազյանի ‹‹Աշուղ Մուրադ››, ‹‹Քաջ Նազար››, ‹‹Կապկալ թամաշա››, ‹‹Վարինկի վեչերը›› և ‹‹Սեր աստղերի տակ›› օպերետներով և երաժշտական կատակերգություններով:
Հայ երաժշտական թատրոնի և հատկապես երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի պատմության մեջ նշանակալի տեղ է զբաղեցնում հատկապես Արտեմի Այվազյանի և` որպես թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի (1944-1947), և որպես փայլուն օպերետների ու երաժշտական կատակերգությունների հեղինակի գործունեությունը:
Նա մեզանում առաջինն էր նաև, որ օպերետներ և երաժշտական կատակերգություն ստեղծեց ժամանակակից թեմաների վրա` ‹‹Երջանիկ օր›› և ‹‹Հին հիվանդություն››, սակայն նրա լավագույն ստեղծագործությունները եղան ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան›› և ‹‹Ուշ լինի, նուշ լինի›› օպերետները:
Ունկնդիրը սիրեց նրա վառ մեղեդային երաժշտությունը և պատահական չէ, որ դրանք մինչև օրս հնչում են թատրոնի բեմից: Թատրոնի խաղացանկը աստիճանաբար հարստացել է Արտեմի Այվազյանի ‹‹Աշուղ Մուրադ››, ‹‹Քաջ Նազար››, ‹‹Կապկալ թամաշա››, ‹‹Վարինկի վեչերը›› և ‹‹Սեր աստղերի տակ›› օպերետներով և երաժշտական կատակերգություններով:
Հայ երաժշտական թատրոնի և հատկապես երաժշտական կոմեդիայի թատրոնի պատմության մեջ նշանակալի տեղ է զբաղեցնում հատկապես Արտեմի Այվազյանի և` որպես թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի (1944-1947), և որպես փայլուն օպերետների ու երաժշտական կատակերգությունների հեղինակի գործունեությունը:
ԹԱԴԵՎՈՍ ՍԱՐՅԱՆ (ՏԵՐ-ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ)
Հայաստանի Ժողովրդական արտիստ
28 ապրիլ, 1903թ (Երևան) - 23 սեպտեմբեր, 1974թ (Երևան)
28 ապրիլ, 1903թ (Երևան) - 23 սեպտեմբեր, 1974թ (Երևան)
Դերասան - ռեժիսոր
Շուրջ 14 տարի (1941-1955) երաժշիտական կոմեդայի թատրոնի գլխավոր ռեժիսորն և ապա նրա գեղարվեստական ղեկավարն էր` մեծատաղանդ ռեժիսոր և սքանչելի դերասան Թադևոս Սարյանը, որին այսօր էլ երանությամբ են հիշում թատրոնում:
Լինելով թատրոնի առաջին գլխավոր ռեժիսորը, նա կարողացավ կազմակերպել թատերական գեղարվեստական հետաքրքիր միջավայր, ստեղծեց ժամանակի ըմբռնումով երաժշտական թատրոն, նրա բեմադրությամբ դասական և ազգային ստեղծագորշությունները հնչեցին ռեժիսորական ընկալման ցայտունությամբ, հանդգնությամբ և այս ամենով Թադևոս Սարյանը հաստատեց փառավոր ավանդույթներ, արձանագրեց հաղթանակների իր տարեգրությունը:
Նրա բեմադրած քսանից ավելի ներկայացումները օպերետներ և երաժշտական լայնածավալ կատակերգություններ են` ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Կարինե››, ‹‹Երջանիկ օր››, ‹‹Մեծ հարսանիք››, ‹‹Գարնանային երգ››, ‹‹Թագավորը զվարճանում է›› (որով եվ բացվել է թատրոնի վարագույրը), ‹‹Բայադերա››, ‹‹Ռոզ Մարի››, ‹‹Կրկեսի իշխանուհին››, ‹‹Անհանգիստ երջանկություն››, ‹‹Գնչուների բարոնը››, ‹‹Կապույտ Դանուբի ափին››, նաև այլ բեմադրություններ, որոնց համար Սարյանը գտել էր հետաքրքիր լուծումներ` դարձնելով այն երաժշտական կոմեդայի ժանրի երևույթներ: Երաժշտական թատրոնի պատմության մեջ բացառիկ նշանակություն ունի դերասան Թադևոս Սարյան երևույթը: Նա ազատ էր բեմի վրա, անսահմանափակ հնարավորություններով լեցուն, բնական և բազմերանգ:
Մինթոև (‹‹Մորգանի խնամին››), Թադե (‹‹Շողոքորթն››), Բալաբեկ (‹‹Աղբյուրի մոտ››), Օսկան (‹‹Օսկան Պետրովիչն էն կինքումը››), Արշակ Բեգլարիչ (‹‹Հին հիվանդություն››), Զուպան (‹‹Գնչուների բարոնը››), Թափառնիկոս (‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››) սարյանական հոյակերտ անձնավորումներ են, որոնք հայ թատրոնի պատմության մեջ մնացին անկրկնելի:
Լինելով թատրոնի առաջին գլխավոր ռեժիսորը, նա կարողացավ կազմակերպել թատերական գեղարվեստական հետաքրքիր միջավայր, ստեղծեց ժամանակի ըմբռնումով երաժշտական թատրոն, նրա բեմադրությամբ դասական և ազգային ստեղծագորշությունները հնչեցին ռեժիսորական ընկալման ցայտունությամբ, հանդգնությամբ և այս ամենով Թադևոս Սարյանը հաստատեց փառավոր ավանդույթներ, արձանագրեց հաղթանակների իր տարեգրությունը:
Նրա բեմադրած քսանից ավելի ներկայացումները օպերետներ և երաժշտական լայնածավալ կատակերգություններ են` ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Կարինե››, ‹‹Երջանիկ օր››, ‹‹Մեծ հարսանիք››, ‹‹Գարնանային երգ››, ‹‹Թագավորը զվարճանում է›› (որով եվ բացվել է թատրոնի վարագույրը), ‹‹Բայադերա››, ‹‹Ռոզ Մարի››, ‹‹Կրկեսի իշխանուհին››, ‹‹Անհանգիստ երջանկություն››, ‹‹Գնչուների բարոնը››, ‹‹Կապույտ Դանուբի ափին››, նաև այլ բեմադրություններ, որոնց համար Սարյանը գտել էր հետաքրքիր լուծումներ` դարձնելով այն երաժշտական կոմեդայի ժանրի երևույթներ: Երաժշտական թատրոնի պատմության մեջ բացառիկ նշանակություն ունի դերասան Թադևոս Սարյան երևույթը: Նա ազատ էր բեմի վրա, անսահմանափակ հնարավորություններով լեցուն, բնական և բազմերանգ:
Մինթոև (‹‹Մորգանի խնամին››), Թադե (‹‹Շողոքորթն››), Բալաբեկ (‹‹Աղբյուրի մոտ››), Օսկան (‹‹Օսկան Պետրովիչն էն կինքումը››), Արշակ Բեգլարիչ (‹‹Հին հիվանդություն››), Զուպան (‹‹Գնչուների բարոնը››), Թափառնիկոս (‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››) սարյանական հոյակերտ անձնավորումներ են, որոնք հայ թատրոնի պատմության մեջ մնացին անկրկնելի:
ԱՐԱՄ ՏԵՐ-ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
Ժողովրդական արտիստ
13 հունվար, 1886 (Թիֆլիս) - 20 սեկտեմբեր, 1970 (Երևան)
13 հունվար, 1886 (Թիֆլիս) - 20 սեկտեմբեր, 1970 (Երևան)
Դիրիժոր - խմբավար
Նշանավոր դիրիժոր և խմբավար Արամ Տեր-Հովհաննիսյանը երաժշտական կոմեդիայի թատրոն հրավիրվեց 1942-ին` նրա հիմնադրման օրից, դառնալով թատրոնի առաջին գլխավոր դիրիժորն ու խմբավարը:
Նորաստեղծ թատրոնում իր ղեկավարության չորս տարիների ընթացքում (1942-1946թթ) նա ղեկավարեց 10–ից ավելի օպերետներ և երաժշտական ներկայացումներ, որոնք թատրոնի պատմության ոսկե էջերը դարձան:
1942թ ապրիլի 19-20-ին Արամ Տեր-Հովհաննիսյանն իրագործեց Տ. Չուխաջյանի ‹‹Կարինե›› օպերետի (‹‹Լեբլեբիջի Հոր-հոթ աղա››) համերգային կատարումը, որը հիմք դրեց նրա փառահեղ բեմադրությանը նույն թատրոնում:
Իր ղեկավարության ոչ մեծ ժամանակահատվածում նա պատրաստել և ղեկավարել է արևմտաեվրոպական և հայկական դասական օպերետների ներկայացումներ, որոնցից` ‹‹Բայադերա››, ‹‹Հրո քրմուհին››, ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Սիլվա›› (հայերեն և ռուսերեն), ‹‹Լեբլեբիջի››, ‹‹Մարիցա››, ‹‹Խեղճ Իոնաֆան››, ‹‹Ուշ լինի, նուշ լինի››, ‹‹Թագավորը զվարճանում է››, ‹‹Սերենադա››, ‹‹Մարիցա››, ‹‹Ռոզ Մարի›› բեմադրությունները երկար տարիներ մնացին խաղացանկում, ուղենիշ դառնալով թատրոնի ստեղծագործական առաջընթացի, պրոֆեսիոնալ մակարդակի բարձրացման, խաղացանկի հարստացման գործում:
Իր ղեկավարության ոչ մեծ ժամանակահատվածում նա պատրաստել և ղեկավարել է արևմտաեվրոպական և հայկական դասական օպերետների ներկայացումներ, որոնցից` ‹‹Բայադերա››, ‹‹Հրո քրմուհին››, ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Սիլվա›› (հայերեն և ռուսերեն), ‹‹Լեբլեբիջի››, ‹‹Մարիցա››, ‹‹Խեղճ Իոնաֆան››, ‹‹Ուշ լինի, նուշ լինի››, ‹‹Թագավորը զվարճանում է››, ‹‹Սերենադա››, ‹‹Մարիցա››, ‹‹Ռոզ Մարի›› բեմադրությունները երկար տարիներ մնացին խաղացանկում, ուղենիշ դառնալով թատրոնի ստեղծագործական առաջընթացի, պրոֆեսիոնալ մակարդակի բարձրացման, խաղացանկի հարստացման գործում:
ԻԶԱԲԵԼԼԱ ԴԱՆԶԱՍ (ԿՈԶՈԴՅԱՆ)
ՀԽՍՀ Հայաստանի Ժողովրդական արտիստ
03 դեկտեմբեր, 1903 (Նոր-Նախիջևան) - 06 սեպտեմբեր, 1994 (Երևան)
03 դեկտեմբեր, 1903 (Նոր-Նախիջևան) - 06 սեպտեմբեր, 1994 (Երևան)
Դերասան
Իրար համարժեք խաղընկերներ էին Իզաբելլա և Հայկ Դանզասները, թատերական-երաժշտական կրթությամբ ու նաև բնածին տարերքով, տաղանդով ու բնավորության գծերով անգամ:
Դժվար էր նրանց անջատել իրարից, պատկերացնել առանձին-առանձին: Հայաստանի Արվեստի գործերի վարչության հատուկ հրավերով, Երևան փոխադրվելով Դոնի Ռոստովի իրենց հիմնադրած հայկական օպերետային թատրոնից, Դանզաս ամուսինները հանդիսացան նաև երևանյան օպերետային թատրոնի լիիրավ հիմնադրողները, այդ ժանրի ծիծեռնակները հայ երաժշտական իրականության մեջ:
Տաղանդի, հմայքի և առհասարակ դերասանական արվեստի մեծ վարպետության հասնելու ճանապարհին Դանզասները աննահանջ ու անզիջում քայլել են դեպի արվեստի բարձրակետը:
Ու այդ կետից նրանց անձնավորած որ կերպարն էլ քննելու լինենք` Ջուլիետ, Ռոմեո (‹‹Թագավորը զվարճանում է››), Մարիետա, Նապոլեոն (‹‹Բայադերա››), Ստասի, Բոնի (‹‹Սիլվա››), Վանդա, Հերման (‹‹Ռոզ Մարի››), Մաբել, Տոնի (‹‹Կրկեսի իշխանուհին››), Ուստիան, Նազար (‹‹Քաջ նազար››), Պեպիտա, Միկկի (‹‹Ազատաշունչ հողմը››) պիտի համոզվենք, որ այն կրում է մշակվածության կնիքը, ունի իր պրոֆեսիոնալ կոչումը, իր լեզուն ու գույնը, իր վառ ու յուրահատուկ բնավորությունը:
Դժվար էր նրանց անջատել իրարից, պատկերացնել առանձին-առանձին: Հայաստանի Արվեստի գործերի վարչության հատուկ հրավերով, Երևան փոխադրվելով Դոնի Ռոստովի իրենց հիմնադրած հայկական օպերետային թատրոնից, Դանզաս ամուսինները հանդիսացան նաև երևանյան օպերետային թատրոնի լիիրավ հիմնադրողները, այդ ժանրի ծիծեռնակները հայ երաժշտական իրականության մեջ:
Տաղանդի, հմայքի և առհասարակ դերասանական արվեստի մեծ վարպետության հասնելու ճանապարհին Դանզասները աննահանջ ու անզիջում քայլել են դեպի արվեստի բարձրակետը:
Ու այդ կետից նրանց անձնավորած որ կերպարն էլ քննելու լինենք` Ջուլիետ, Ռոմեո (‹‹Թագավորը զվարճանում է››), Մարիետա, Նապոլեոն (‹‹Բայադերա››), Ստասի, Բոնի (‹‹Սիլվա››), Վանդա, Հերման (‹‹Ռոզ Մարի››), Մաբել, Տոնի (‹‹Կրկեսի իշխանուհին››), Ուստիան, Նազար (‹‹Քաջ նազար››), Պեպիտա, Միկկի (‹‹Ազատաշունչ հողմը››) պիտի համոզվենք, որ այն կրում է մշակվածության կնիքը, ունի իր պրոֆեսիոնալ կոչումը, իր լեզուն ու գույնը, իր վառ ու յուրահատուկ բնավորությունը:
ՀԱՅԿ ԴԱՆԶԱՍ (ԲԻՆԱՐՅԱՆ)
Ժողովրդական արտիստ
10 մայիս, 1899 (Թիֆլիս) - 22 մարտ, 1977(Երևան)
10 մայիս, 1899 (Թիֆլիս) - 22 մարտ, 1977(Երևան)
Դերասան, բեմադրիչ
Ինչ էլ խաղացին, ինչպիսի հյութեղ ու անթերի կերպարներ ստեղծեցին այդ վարպետները, սխալ չի մտածել սակայն, որ նրանց դերասնական կատարողական վարպետության բարձրակետը եղավ Իզաբելլա Դանզասի Նատաշան (‹‹Մորգանի խնամին››) և Հայկ Դանզասի Արշակը (‹‹Ուշ լինի-նուշ լինի››) կատակերգություններում:
Դերասնական գործունեությանը զուգահեռ Հայկ Դանզասը ունեցավ նաև ռեժիսորական հաջողություններ: Ուշագրավ բեմադրություններ էին հատկապես ‹‹Հրո քրմուհին›› (1942), ‹‹Մարիցան›› (1943) , ‹‹Քեռի քուչին›› (1946):
Դերասնական գործունեությանը զուգահեռ Հայկ Դանզասը ունեցավ նաև ռեժիսորական հաջողություններ: Ուշագրավ բեմադրություններ էին հատկապես ‹‹Հրո քրմուհին›› (1942), ‹‹Մարիցան›› (1943) , ‹‹Քեռի քուչին›› (1946):
ՎԱՐԴԱՆ ԱՃԵՄՅԱՆ
ՀԽՍՀ Հայաստանի Ժողովրդական արտիստ
15 հուլիս, 1905 - 24 հունվար, 1977
15 հուլիս, 1905 - 24 հունվար, 1977
Բեմադրիչ
Երաժշական կոմեդիայի թատրոնի պատմության մեջ դասական անուն է Վարդան Աճեմյանը: Նրա անվան հետ են կապված թատրոնի` 1947-1953թթ ձեռքբերումները, երբ նա եղավ այդ տարիների գեղարվեստական ղեկավարն ու դերասանապետը, ապա նաև հետագա ձեռքբերումների հեղինակը, որոնք արդյունք էին ‹‹աճեմյանական դասերի››:
‹‹Մորգանի խնամին››, ‹‹Շողոքորթըն››, ‹‹Աղբյուրի մոտ››, ‹‹Ազատաշունչ հողմը››, ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Կարինե››, ‹‹Ծաղիկների աշխարհում››` սրանք մեծ թատրոնին վայել ներկայացուներ են, որոնցում Աճեմյանը կարողացավ ի հայտ բերել և առավելագույնս բացահայտել Թադևոս Սարյանի, Կարպ Խաչվանքյանի, Սվետլանա Գրիգորյանի, Արտաշես Արևշատյանի, Ալլա Անդրիասյանի, Մելինե Համամջյանի դերասնական անհատականությունների թաքնված հնարավորությունները:
Աճեմյանական բեմադրությունները հաստատեցին, թե որքան մեծ է ռեժիսորի դերը երաժշտական թատրոնում: Նրա այն միտքը` թե այս թատրոնում բոլորը` երգիչներ թե պարողներ, մինչև իսկ երգչախմբի արտիստները պետք է երևան իբրև դերասաններ` ձուլվեն ներկայացմանը, հրաժեշտ տալով չեզոք վիճակին: Գլխավորը` երաժշտական կոմեդիայի թատրոնում Աճեմյանի հեղինակած բեմադրությունների շնորհիվ հաստատվեց երաժշտականի և բեմականի համաձուլման սկզբունք, որը մի նոր որակ էր երաժշտական թատրոնում:
Պատահական չէ, որ աճեմյանական շրջանը թատրոնի պատմության մեջ մտավ որպես ‹‹Ոսկե դար››:
‹‹Մորգանի խնամին››, ‹‹Շողոքորթըն››, ‹‹Աղբյուրի մոտ››, ‹‹Ազատաշունչ հողմը››, ‹‹Ատամնաբույժն արևելյան››, ‹‹Կարինե››, ‹‹Ծաղիկների աշխարհում››` սրանք մեծ թատրոնին վայել ներկայացուներ են, որոնցում Աճեմյանը կարողացավ ի հայտ բերել և առավելագույնս բացահայտել Թադևոս Սարյանի, Կարպ Խաչվանքյանի, Սվետլանա Գրիգորյանի, Արտաշես Արևշատյանի, Ալլա Անդրիասյանի, Մելինե Համամջյանի դերասնական անհատականությունների թաքնված հնարավորությունները:
Աճեմյանական բեմադրությունները հաստատեցին, թե որքան մեծ է ռեժիսորի դերը երաժշտական թատրոնում: Նրա այն միտքը` թե այս թատրոնում բոլորը` երգիչներ թե պարողներ, մինչև իսկ երգչախմբի արտիստները պետք է երևան իբրև դերասաններ` ձուլվեն ներկայացմանը, հրաժեշտ տալով չեզոք վիճակին: Գլխավորը` երաժշտական կոմեդիայի թատրոնում Աճեմյանի հեղինակած բեմադրությունների շնորհիվ հաստատվեց երաժշտականի և բեմականի համաձուլման սկզբունք, որը մի նոր որակ էր երաժշտական թատրոնում:
Պատահական չէ, որ աճեմյանական շրջանը թատրոնի պատմության մեջ մտավ որպես ‹‹Ոսկե դար››: